نظارت رقيب بر فعالان بازار توليد محتواي صوتي و تصويري؟
در تمام دنيا برنامههاي قديمي تلويزيوني روزبهروز محبوبيت خود را از دست ميدهند و همزمان سرويسهاي استريمينگ با اقبال بيشتري مواجه ميشوند. اين روند با وجود رقابتجويي يک نهاد بزرگ و دولتي، چند سالي است که در کشور ما کليد خورده و VODها به تدريج سهم بيشتري کسب ميکنند. اگرچه صداوسيما در اين بازار همزمان در نقش رقيب و رگولاتوري ظاهر شده است، اما بررسيها نشان از ريزش جدي مخاطبان برنامههاي اين سازمان دارند.برنده رقابت VOD ها با صدا سیما.
…………………………………………………………………………….
بیشتر بخوانید : تامین سرمایه با سند
…………………………………………………………………………….
فاصله VODهاي ايراني با استانداردهاي جهاني
يک بازار تقريبا انحصاري
وياوديها همزمان با رونق، ذائقه و سليقه مخاطبان را هم تغيير دادهاند و به اين ترتيب رقابت تنگاتنگي با يکديگر بر سر محتواي متنوع و البته توليدي و اختصاصي دارند. در اين ميان گويا سريالهاي اختصاصي اين پلتفرمها تاثير زيادي روي جذب مخاطب دارند. يکي از تفاوتهاي VODها با صداوسيما، استفاده اين پلتفرمها از تبليغات ميداني است که روي جذب مخاطب بسيار موثر بوده است. اخيرا يک آژانس تحقيقات بازار به بررسي و تحليل عادتهاي رسانهاي مردم در اولين ماه زمستان امسال پرداخته است. اين بررسي نتايج جالبي از روند تغيير ذائقه مخاطبان ايراني با نفوذ بيشتر تکنولوژي ارائه ميکند. آژانس تحقيقات بازار NexLooks در اين بررسي شاخصهاي ترجيح برند و شاخصهاي عملکرد برند را مورد توجه قرار داده است.
برآيند بررسي اين شاخصها نشان ميدهد که فيليمو در دي ماه با اقبال خوبي از سوي مخاطبان مواجه بوده است، هر چند اين پلتفرم همچنان فاصله معناداري با VODهاي بينالمللي از نظر تنوع سرويسها و محتواي اختصاصي دارد. نگاهي به شاخص ترجيح برند يا mpsa در اين بررسي نشان ميدهد که فيليمو با 66.9درصد در جايگاه اول قرار دارد و بيشتر از دوسوم کاربران شبکه خانگي، اين پلتفرم را ترجيح ميدهند. در اين بخش فيلمنت در رتبه دوم قرار گرفته و 17.7درصد از مخاطبان آن را ترجيح ميدهند. البته اگر VODهاي بينالمللي در ايران محدود و فيلتر نبودند، قطعا شرايط به کلي متفاوت بود و احتمالا وزنه به نفع بازار بينالمللي تغيير ميکرد.
بر اساس آخرين گزارش اين پلتفرم تحقيقات بازار، شبکه نمايش خانگي مبتني بر پرداخت اشتراک يا SVOD به عنوان يک رسانه محبوب شناخته ميشود و مخاطبان اصلي اين رسانه گروههاي سني 30 تا 45 سال هستند. رايجترين نوع سرويس VOD سيستم پرداخت اشتراک ماهانه است که در آن مخاطب با ثبتنام و خريد اشتراک ميتواند به محصولات و سرويسها دسترسي داشته باشد. اين بررسي با در نظر گرفتن اينکه بازيگران اصلي اين بازار فيليمو، فيلمنت و نماوا هستند، انجام شده است و تقريبا بازاري انحصاري را در دست دارند.
پيروزي VODها بر صدا و سيما
VODها از يکسو همواره در حال رشد هستند و مخاطبان صداوسيما در حال افول. بزرگترين سازمان توليد محتواي صوتي و تصويري کشور، بيش ازنيم قرن است که انحصار بازار را در دست دارد، اما اکنون مخاطبان خود را از دست داده است. کارشناسان معتقدند اين سازمان VODها را مقصر اين امر ميداند. طي دهه هاي گذشته اين سازمان که با همين نگاه با ويدئو و ماهواره نيز برخورد کرد، اکنون نيز VODها و تمام پلتفرمهاي پخش فيلم و سريال را مقصر از دست رفتن مخاطبان خود ميداند.
با اين همه اطلاعات دقيقي درباره حجم بازار VOD در ايران وجود ندارد و بازيگران اندک اين بازار تمايل چنداني به شفافيت ندارند؛ به جز فيليمو که آمار فعاليت خود را در 6 ماه نخست سال 1401 منتشر کرد، بقيه VODها آماري از کاربران خود منتشر نکردهاند. اما بر اساس آمارهايي که فيليمو در اين گزارش منتشر کرده بود، حجم بازار VODها 2 تا 3 همت است و تا پايان سال آينده پيشبيني شده که حجم اين بازار به 16 تا 17 همت برسد. البته اين آمار بر اساس نقلقولهاي فعالان اين حوزه است و هيچ سند معتبري در رابطه با آن وجود ندارد و بيشتر تخميني است که اين افراد از بازار خود ميزنند.
به نظر ميرسد که کاربران VODها را به خاطر ايجاد انگيزه در مخاطبان براي تماشاي فيلم، دسترسي سريع و آسان، ارزان بودن سرويسهاي ويدئويي، دستهبندي کارآمد محتوا، آرشيو محتوايي، امکان تماشاي خانوادگي فيلم، دوبله و سانسور مناسب، فقدان جايگزين و در نهايت فيلتر بودن پلتفرمهاي بينالمللي انتخاب ميکنند. البته کاربران به وضوح نشان دادهاند که حتي در صورت مسدود شدن يا توقف فعاليت VODهاي ايراني بعيد است صداوسيما را به عنوان جايگزين انتخاب کنند و کارشناسان هم نقش نظارتي يک رقيب را منصفانه و درست نميدانند.
…………………………………………………………………………….
بیشتر بخوانید : پرداخت وام آزاد
…………………………………………………………………………….
جايگاه سازمان صداوسيما به عنوان نهاد ناظر بر VODها هميشه چالشبرانگيز بوده است. در نشست همانديشي چالشها، ظرفيتها و چشمانداز سامانههاي ديداري شنيداري که اخيرا برگزار شده بود، بسياري از کارشناسان معتقد بودند که براي تقويت شرکتهاي نمايش ويدئويي برخط يا VODها بايد تشکل صنفي قدرتمندي نظير آنچه در سينما شکل گرفته است، تشکيل شود. محمدمهدي عسگرپور، دبير انجمن صنفي شرکتهاي نمايش ويدئويي برخط، درباره طرحي براي انتظامبخشي نمايش ويدئويي برخط گفت:«انجمن VOD پيشنويس طرحي را آماده کرده است تا از طريق آن بتوان اين بازار را رگوله کرد. اين طرح در دو بخش انتظامبخشي در 28 ماده و تبليغات تجاري و عدالت رقابتي در 33 ماده طراحي و تنظيم شده است. اميدوارم پيشنويس اين طرح يا لايحه در مجلس شوراي اسلامي يا ساير نهادهاي ذيربط به تصويب برسد. سالها قبل هم طرحي درباره سينما ارائه و در نهايت منجر به شکلگيري خانه سينما شد. در رابطه با VODها نيز بايد طرحي مشابه با آن ارائه کنيم.»
او افزود: «VOD طفلي است که عدهاي اعلام کردهاند والدين او هستند. با توجه به آمار بليتهاي فروختهشده در سينما در سال 64، حدود 77 ميليون بليت ثبت شده بود. اين رقم براي سال 68 در حدود 80 ميليون و سال 69 اين تعداد به 81 ميليون رسيده است. اما اين رقم به تدريج کاهش مييابد. در سال 96 تعداد بليت به فروش رفته در سينما 27 ميليون عدد و در سال 99 به دليل همهگيري کرونا اين رقم به 7 ميليون رسيد؛ اما در سال 1401 هم اين روند به ميزان قبلي خود برنگشت و آمار بليت به فروش رفته 13.5 ميليون عدد به ثبت رسيده است. مقايسه اين ارقام با يکديگر نشاندهنده کاهش تدريجي تقاضا براي سينماست.»
عسگرپور در ادامه به بررسي ميزان محبوبيت تلويزيون هم پرداخت و گفت: «تلويزيون 60 شبکه سراسري دارد. 8هزار ميليارد بودجه در اختيار اين نهاد است. وزارت ارشاد نيز چند صفحه قانون درباره سينما و تلويزيون و هنر دارد. بنابراين نياز به قانون نداريم، بلکه نيازمند يک نهاد صنفي هستيم. براي ثبت نهادهاي صنفي هنوز جاي مشخصي وجود ندارد. وزارت ارشاد تنها موسسه و شرکت ثبت ميکند. با اينهمه خلأ قانوني انتظامبخشي در عرصه VODها وجود دارد. بنابراين انجمن نمايش ويدئويي درخواستي برخط، پيشنويس طرح-لايحهاي را تنظيم کرده و اميدوار است در مجلس شوراي اسلامي و ساير نهادهاي ذيربط مورد توجه و تصويب قرار بگيرد.»
با وجود شکايتهاي بسياري هنوز هيچ نهادي موفق نشده است تا صداوسيما را از جايگاه نهاد ناظر پايين بياورد. به طور کلي قانونگذاري براي VODها بسيار دشوار است؛ همانطور که اين معضل براي اغلب حوزههاي صنعت فناوري و تکنولوژي وجود دارد.
معضلاتي از جنس نظم حقوقي
ايجاد تشکل و نهاد صنفي همواره ميتواند بسياري از مشکلات اصناف مختلف را رفع کند. اين موضوعي است که کامبيز نوروزي، حقوقدان و وکيل دادگستري به آن اشاره ميکند و يکي از راههاي برونرفت VODها را ايجاد تشکل و انجمن ميداند. او در اين نشست گفت: «اين فعالان در صورتي ميتوانند موفق شوند که يکصدا و با يکديگر گام بردارند و حرکت کنند.»
او در رابطه با معناي نظام حقوقي آثار ديداري و شنيداري در جهان ژلاتيني ديجيتال گفت: «دنياي ديجيتال، جهان ما را با سرعتي بيسابقه دگرگون ميکند. اتومبيل شورولت 1955 اگر سالم باشد اکنون هم قابل استفاده است و به راحتي با آن ميتوانيد سفر برويد اما کامپيوتر پنتيوم 2 را فقط به عنوان دکور ميتوانيد استفاده کنيد. موبايل 10 سال پيش ديگر براي امروز کاربردي ندارد. جهان ديجيتال منطق زندگي را تغيير داده است.»
او افزود: «سرعت تغيير زندگي در تاريخ بشر بيسابقه است و عامل اين امر نيز دنياي ديجيتال است. زماني که با سرعت150 کيلومتر بر ساعت رانندگي ميکنيد، اطراف جاده را به شکل خط ممتد مشاهده ميکنيد. دنياي ديجيتال نيز با چنين سرعتي زندگيمان را تغيير ميدهد. ما هنوز هم به درستي نميدانيم هوش مصنوعي چيست. دنياي ديجيتالي ما را کمصبر کرده است. اگر در پيامرسانها به شخصي پيام بدهيم و بعد از 10 دقيقه پاسخ ندهد، عصباني يا نگران ميشويم.»
نوروزي گفت: «شبکه ارتباطي ما دگرگون شده است. شناخت هر پديده مستلزم زمان است. بايد رخ بدهد و سپس جامعهشناس، هنرمند، حقوقدان، فيلسوف آن را تحليل کنند. سرعت دنياي ديجيتال به حدي بالاست که مجال شناخت و تحليل به ما نميدهد. کتابهاي جامعهشناسي و روانشناسي که 7 سال پيش درباره تکنولوژي نگاشته شده، امروزه فايدهاي ندارد و مناسب دوران امروز نيست.»
…………………………………………………………………………….
بیشتر بخوانید : پرداخت وام ملکي
…………………………………………………………………………….
او با ژلاتيني خطاب کردن دنياي ديجيتالي گفت: «به دليل سرعت تغييرات، دنياي ديجيتالي را دنيايي ژلاتيني خطاب ميکنم. جهان ديجيتالي با اين سرعت در نظم حقوقي چه تاثيري ميگذارد؟ پرسش اين است که تا چه اندازه حقوقپذير است؟ حقوق بر اساس تجربه و واقعيت عيني شکل ميگيرد. پديده ديجيتال سيال است و مدام تغيير ماهيت ميدهد و به شکلي متفاوت جلوه ميکند. مجال شناخت نميدهد که نظم حقوقي براي آن شکل بگيرد. با آمدن گوگل مفهوم سواد ديگر داشتن اطلاعات نيست. با روي کار آمدن هوش مصنوعي ديگر تحليل هم به معناي سواد نيست. با هوش مصنوعي آدمها بازسازي ميشوند. با اين سرعت تغييرات مشخص نيست تا 5سال ديگر باز هم VODها وجود داشته باشند يا خير. از سويي ديگر، نظمبخشي حقوقي معناي ديگري پيدا کرده است. نگاه سنتي حقوقي به دنياي ديجيتالي و VODها اشتباه است. فاکتور ديگر، حقوقناپذيري رسانههاي ديداري و شنيداري و محيط ديجيتالي است و در وضعيت بيحقوقي هستيم. شوراي عالي انقلاب فرهنگي از نظر اصول بديهي حقوقي نميتواند مصوبه صادر کند، اما اين کار را انجام ميدهد. راهکار مديران VODها اشتراک صنفي است. ايجاد يک تشکل صنفي تنها راه موجود است. البته برخي کارشناسان حقوقي نيز چشم اميد به بند «ب» ماده 77 برنامه هفتم توسعه دارند.»
برنده رقابت VOD ها با صدا سیما
با اينکه کارشناسان به مفادي از برنامه هفتم توسعه اميدوارند، اما هراس دارند که با اصلاحات بعدي، اين مفاد تغيير کنند. مهدي کوهيان، کارشناس حقوق بينالملل، در اين نشست به برنامه هفتم توسعه اشاره و تاکيد کرد که اميدي براي تقويت VODها در اين برنامه وجود دارد. او به بند «ب» ماده 77 اشاره کرد و گفت: «در اين تبصره آمده است صدور مجوز در زمينه رسانههاي فعال در عرصه صوت و تصوير فراگير با رعايت قانون تسهيل صدور مجوزهاي کسب و کار بايد صورت بگيرد. پيشنويس هرگونه آييننامه، دستورالعمل يا بخشنامه که توسط سازمان صداوسيما تدوين شده، بايد يک هفته قبل از صدور در تارنماي اين سازمان منتشر شود تا فرصت لازم براي اعلام نظرات عموم و تشکلها وجود داشته باشد.»
او افزود: «طبق اين تبصره نهادهاي مرتبط مکلفند در عرصه صوت و تصوير فراگير، اقدامات قانوني لازم را به تصويب هيات وزيران برسانند. همچنين هرگونه آييننامه، دستورالعمل يا بخشنامه صداوسيما بايد بلافاصله در پايگاه اطلاعات قوانين و مقررات مرتبط با محيط کسب و کار به اطلاع عموم برسد. در اين قانون آمده است هرگونه مقرره و قانون جديد که توسط سازمان صداوسيما وضع ميشود بايد در هيات وزيران به تصويب برسد.»
لزوم صيانت از حريم خصوصي در VODها
حميدرضا حيدرپور، کارشناس حقوق، در رابطه با جايگاه حريم خصوصي افراد در توليدات نمايشي و حمايت حقوقي از آنان در اين نشست گفت: «در قانون اساسي بر حريم خصوصي تحت عنوان حقوق شهروندي تاکيد شده است. مصاديقي از حريم خصوصي به عنوان مقررات به تصويب رسيده است. قوانين ديگر نيز ابعاد قضايي حريم خصوصي را بررسي کردهاند. حريم خصوصي حقوقي شامل تمامي ارزشها، هنجارها و استانداردهاي زندگي فرد است که مايل نيست ديگران از آن مطلع شوند. تلاشهاي متنوعي صورت گرفته تا حريم خصوصي افراد دستخوش تهديد قرار نگيرد. قوانين و مقرراتي نيز در اين زمينه تصويب شده که با تکيه بر آنها نقضکنندگان حريم خصوصي افراد، تحت تعقيب قضايي قرار گرفته و موارد مداخله غيرقانوني در حريم خصوصي به حداقل ممکن برسد.»
حيدرپور گفت: «توليدات نمايشي از جمله عرصههاي پرازدحام در زندگي اجتماعي انسانهاي امروزي است. در VODها امکان نقض حريم خصوصي افراد وجود دارد. حال بايد سازوکارهايي ايجاد شود تا از حريم خصوصي کاربران در اين حوزه صيانت شود.»
با رشد و توسعه VODها لزوم صيانت از اين حوزه بيش از پيش احساس ميشود و ضريب نفوذ شبکه نمايش خانگي در ايران، گواهي بر اين موضوع است.
مخاطبان در جستوجوي محتواي جذاب
گزارش اخير NexLooks نشان ميدهد که به طور کلي ضريب نفوذ شبکه نمايش خانگي در ايران در شهريور 1402 برابر با 13.6درصد بوده است. البته اين موضوع به اين معنا نيست که فقط 13.6درصد از مخاطبان محتواي شبکههاي خانگي را تماشا ميکنند، بلکه اين افراد گروهي هستند که از طريق اشتراک اين برنامه را از پلتفرم شبکههاي خانگي تماشا ميکنند. همچنين ممکن است با يک اشتراک چند نفر محتواي شبکه خانگي را دنبال کنند که شامل ضريب نفوذ ميشوند. اغلب يوزرها از نظر حجم استفاده در طبقه لايت يوزرها قرار ميگيرند؛ يعني اغلب يک يا دو سريال را از پلتفرم دنبال ميکنند. فقط 1.7درصد از افراد جامعه هِوي يوزر هستند و بيشتر از 7 ساعت در هفته را به تماشاي محتواي اين پلتفرم اختصاص ميدهند. اغلب مخاطبان فقط سريالهاي اصلي را از پلتفرم تماشا ميکنند و ساير برنامهها مانند فيلمهاي سينمايي خارجي را از پلتفرم دنبال نميکنند.
بزرگترين گروه مخاطبان SVOD در رده سني 30 تا 45 سال هستند. گروههاي بزرگ مخاطبان مستقيم پلتفرمهاي نمايش خانگي بر پايه حق اشتراک به چند گروه قابل تفکيک دستهبندي ميشوند. گروه سني AB يا 31 تا 45 سال که به تنهايي 21.7درصد از مخاطبان اين صنعت را شامل ميشوند. به طور کلي رده سني 31 تا 40 سال نيمي از يوزرهاي مستقيم شبکه نمايش خانگي را شامل ميشوند. بنابراين رده سني 31تا45 سال يوزرهاي اصلي اين پلتفرمها هستند.
اگر بخواهيم دقيقتر بگوييم، رده سني 33 تا 37 سال بالاترين سرانه مصرف پلتفرمهاي نمايش خانگي را به خود اختصاص دادهاند. همچنين نسل آلفا بهخصوص بچههاي کمتر از 8 سال نيز هدف بسيار بزرگي در ميان مخاطبان محسوب ميشوند و عمدتا برنامههاي مخصوص کودک را دنبال ميکنند. اما اين پلتفرمها در ميان نسل Z محبوبيت کمتري دارند.
بر اساس اين نتايج، بخش قابلتوجهي از محتواي ارائه شده در شبکه نمايش خانگي از کانالهاي ديگري دنبال ميشوند. به عنوان مثال سريال زخم کاري که يکي از پربينندهترين محصولات نمايش خانگي به حساب ميآيد، توسط 58درصد مخاطبان ديده شده است؛ اما اين تماشا لزوما از طريق پلتفرم فيليمو نبوده و تنها 31درصد از اين ميزان مخاطب به صورت مستقيم و با مراجعه به پلتفرم فيليمو به تماشاي سريال نشستند. در واقع بخش عمدهاي از مخاطبان محتواي نمايش خانگي را از کانالهاي ديگر مانند دانلود از تلگرام، شبکههاي ماهوارهاي، کلوبها و دستفروشها دنبال ميکنند، يا فايل آن را از دوستان و آشنايان خود دريافت ميکنند. در نتيجه بررسيها در سه بازه زماني به خوبي نشان ميدهد که مخاطبان عمدتا به سمت کانالهاي رايگان گرايش دارند؛ يعني ترجيح ميدهند براي تماشاي محتوا، حق اشتراک پرداخت نکنند. به عنوان مثال افرادي که محتواي نمايش خانگي را از طريق ويدئو کلوپها و دستفروشها تهيه ميکنند، رو به افزايش بوده است.
رقابت تنگاتنگ VODها
بر اساس مطالعات NextLooks بالاترين ميزان آگاهي از برند در ميان بازيگران اين عرصه به برند فيليمو با نرخ 85.6درصد تعلق دارد. نماوا با 45.9 درصد، در رتبه دوم و فيلمنت با 40.6درصد در رده سوم قرار دارد. ساير برندها نيز با 7.8درصد در رتبه آخر هستند. همچنين در اين تحقيق آمده است که بر اساس شاخصهاي ترجيح برند و بررسيهاي صورتگرفته، برند فيليمو به انتخاب 66.9درصد از مخاطبان نمايش خانگي به عنوان محبوبترين رسانه در ميان فعالان اين عرصه برگزيده شده است. نکته جالب در اين تحقيق رشد 17.7 درصدي فيلمنت است که در رده دوم محبوبيت قرار گرفته و رقيب قديميتر خود نماوا را با 13.2درصد پشت سر گذاشته است. نتايج تحقيقات به عمل آمده نشان ميدهد از ميان سه بازيگر اصلي نمايش خانگي برند فيليمو بر مبناي شاخصهاي عملکرد برند و انتخاب کاربران با در دست داشتن 62.4درصد سهم از بازار با اختلاف زياد نسبت به ساير رقبا در رتبه اول قرار دارد و بعد از آن فيلمنت با 21.6درصد در رده دوم است و نماوا نيز 11.3 درصد از سهم بازار را در اختيار دارد.
با اين همه آمارها به خوبي نشان ميدهند که بازار جهاني VODها با سرعت بسيار بيشتري نسبت به ايران در حال رشد است. علي شاکري، استاد دانشگاه، در رابطه با تجارب بازار کسبوکار نمايش ويدئويي برخط در خاورميانه و جهان در اين نشست گفت: «بازار VODها در خاورميانه و جهان در حال رشد و توسعه است. اين بازار ظرفيت بالايي براي ايجاد فرصتهاي جديد اقتصادي و اجتماعي دارد. انتظار ميرود ارزش بازار VODها در ايران تا سال 2028 به حدود 462 ميليون دلار آمريکا برسد. نرخ رشد VODها در آسيا و اقيانوسيه 18درصد است. مهمترين مشتريان اين بازار، امارات متحده عربي و افراد 24تا 35ساله هستند.
شاکري همچنين اعلام کرد: «در مصر نيز افراد 24 تا 35 ساله بيشترين مخاطبان VODها را به خود اختصاص ميدهند. رتبه رفاه ديجيتال ايران 95، کيفيت اينترنت 104، رتبه قيمت اينترنت ايران 68 و امنيت الکترونيک در بين 121 کشور، 120 است. با اين همه پيشبيني ميشود که تعداد کاربران ايران تا سال 2028 به 46 ميليون نفر برسد.»
منبع : دنیای اقتصاد
مقالات مرتبط :