امنيت غذايي کشور،در گرو توجه به موضوع تغيير اقليم
تشديد انتشار گازهاي گلخانهاي و بهتبع آن گرمايش جهاني باعث ايجاد پديده تغيير اقليم شده و تبعات گستردهاي بر بخشهاي مختلف اکوسيستم بههمراه داشتهاست و در شرايط آتي نيز تشديد خواهد شد. اين تبعات در بسياري از نقاط جهان، از جمله ايران، با تاثيرات زيانباري بر منابع طبيعي و کشاورزي همراه بودهاست. ايران با اقليم خشک و نيمهخشک، از جمله کشورهايي است که بيشترين تاثيرات منفي را از تغيير اقليم تجربه کردهاست. مواجهه کشاورزي با تغييرات آب و هوايي …
کشاورزي در عصر تغييرات اقليمي
در اين زمينه محمدرضا فرزانه، عضو هياتعلمي پژوهشکده محيطزيست و توسعه پايدار سازمان حفاظت محيطزيست و دبير شبکه علمي (هاب) تغيير اقليم کشور در گفتوگويي با روزنامه «دنياياقتصاد» به تشريح تاثيرات تغيير اقليم بر آينده غذايي ايران پرداخت که شرح آن بهصورت زير است.
بر اساس آخرين دستاوردهاي بينالمللي، تغيير اقليم بر چه بخشهايي تاثير ميگذارد؟
واکاوي ابعاد نهادي مرتبط با تغيير اقليم راهکاري است که امکان شناسايي گستره جامع بخشهاي متاثر از تغيير اقليم را امکانپذير ميسازد. بدين منظور از سال1400 تاکنون بهصورت پيوسته تمرکز جدي بر مطالعه اين اسناد داشتهام. اين اسناد در سه طبقه اصلي چشماندازها، سياستها و قواعد تقسيمبندي شدهاست که بيش از 7هزار سند بينالمللي را شامل ميشود. بررسي اين اسناد نشانداد بخشهاي متاثر از تغيير اقليم شامل: محيطزيست، آب، انرژي، ساختمان، بخش اقتصادي، جنگل و منابع طبيعي و کاربري اراضي، حملونقل، بخش عمومي، توسعه اجتماعي، بخش شهري، صنعت، کشاورزي و امنيت غذايي، نواحي ساحلي، بخش مالي، بهداشت و سلامت، بخش روستايي، توسعه اجتماعي، گردشگري و ميراثفرهنگي و پسماند ميشود که بيانگر تاثيرگذاري اين پديده بر کليه بخشهاي اکوسيستم است. گستردگي بخشهاي مذکور باعث شدهاست موضوع تغيير اقليم در سطح بينالمللي بهعنوان يکي از اهداف سياستي سهگانه حفاظت محيطزيست باشد و مبناي طبقهبندي کشورها در زمينه حفاظت از محيطزيست نيز قرارداده شود.
ساختار نهادي ايران در زمينه تغيير اقليم به چه صورت است؟
…………………………………………………………………………….
بیشتر بخوانید :سرمايه آزاد – وام آزاد
…………………………………………………………………………….
مشابه ساير کشورها که متولي تغيير اقليم و محيطزيست معمولا از يکديگر جدا نيستند و تغيير اقليم بهعنوان يک هدف سياستي حفاظت از محيطزيست درنظر گرفته ميشود؛ در ايران نيز متولي اصلي تغيير اقليم، سازمان حفاظت محيطزيست است. کارگروه ملي تغيير آب و هوا که در سطح وزرا تشکيل جلسه ميدهد در سازمان حفاظت محيطزيست مستقر است و کميته بينالمللي تغيير اقليم، کميته بينالدولي IPCC و کميته ملي تخصصي تغيير آب و هوا ذيل اين کارگروه ملي ايجاد شدهاند و در حال فعاليت هستند. بند«ت» ماده22 برنامه هفتم توسعه نيز بر محوريت سازمان حفاظت محيطزيست در موضوع تغيير اقليم بهدرستي اشاره دارد. در حالحاضر اين سازمان در تعامل با ساير سازمانها متولي تدوين برنامه مديريت تغيير اقليم کشور شدهاست.
بزرگترين چالش ساختار نهادي کشور در زمينه تغيير اقليم و راهکار پيشنهادي شما در اين زمينه چيست؟
از نظر بنده يکي از بزرگترين چالشهاي نهادي کشور در زمينه تغيير اقليم که موجب ايجاد ساير چالشها است، ضعف کارگروه ملي هوا و تغيير اقليم کشور در زمينه بهرهمندي از نظرات اساتيد و متخصصان و صاحبنظران کشور و تجميع فعاليتهاي علمي و برنامهريزي جهت مطالعات موردنياز کشور با نگاه جامع است.
آيا در اينخصوص تجارب بينالمللي موفقي وجود دارد؟ در داخل کشور چه گامي در اينخصوص برداشته شدهاست؟
تجارب موفق بسيار ارزشمندي در اينخصوص وجود دارد. اين موضوع در سطح بينالمللي با ايجاد هاب علمي تغيير اقليم دنبال شدهاست. اتحاديه اروپا، بانک جهاني، فائو و… مصاديق ارزشمندي از اين موضوع است که در سال1401 مطالعه جامعي در اينخصوص در پژوهشکده محيطزيست و توسعه پايدار بهعنوان تنها مجموعه پژوهشي متعلق به سازمان حفاظت محيطزيست صورتگرفت و پيشنهاد ايجاد شبکه علمي (هاب) تغيير اقليم کشور ارائه و در سال1402 ايجاد شبکه مذکور به اين پژوهشکده ابلاغ شد و در حالحاضر اين شبکه با هدف هماهنگي بيش از 90 مرکز علمي ذيل قواي سهگانه کشور و کليه متخصصان کشور مشغول به فعاليت است. شبکه مراکز علمي مرتبط با کشاورزي و امنيت غذايي درخصوص موضوع بسيار مهم سازگاري با تغيير اقليم اخيرا تشکيل جلسه داده و تجارب موفق داخلي و بينالمللي براي اين بخش و کليه بخشهاي مرتبط با تغيير اقليم با اطلاعرساني به متخصصان کشور در حال تجميع است.
بهطور ويژه درخصوص بخش کشاورزي و امنيت غذايي تجربه موفقي در سطح بينالمللي وجود دارد؟ در اينخصوص در کشور چه اقداماتي صورتگرفته است؟
کشاورزي و امنيت غذايي يکي از بخشهاي بسيار مهم کشور است. اين قسمت از دسته بخشهايي است که همزمان از تغيير اقليم تاثير ميپذيرد و بر تغيير اقليم تاثيرگذار نيز هست.
تاثيرپذيري اين بخش از تغيير اقليم دامنه بسيار گستردهاي دارد که افزايش دما، تغييرات در الگوهاي بارش، تشديد وقايع حدي و مخاطرات طبيعي، مبحث آفات و بيماريها و تغيير در الگو کشت نمونهاي از اين موارد بهشمار ميروند که هريک نياز به برنامهريزي جدي دارد. تاثيرگذاري بخش کشاورزي بر تغيير اقليم درخصوص کنش موضوع کشاورزي و سهگانه انتشار گازهاي گلخانهاي، سازگاري با تغيير اقليم و کاهش خسارتهاي ناشي از مخاطرات مطرح است.
متاسفانه سوزاندن بقاياي کشاورزي خسارتهاي گستردهاي براي کشور بههمراه دارد که يکي از مهمترين ابعاد آن کاهش کيفيت خاک است اما اين موضوع به اين سطح خلاصه نميشود و باعث انتشار گازهاي گلخانهاي نيز ميشود.
آمار ارائهشده از سوي فائو حاکي از روند روزافزون سوزاندن بقاياي کشاورزي در ايران است، از سوي ديگر بخش کشاورزي با ترسيب کربن يکي از بخشهايي است که ميتواند باعث کاهش انتشار گازهاي گلخانهاي شود.
سازگارشدن بخش کشاورزي با تغيير اقليم يکي از ضرورتهاي اصلي کشور است که با توجه به حساسيت اين بخش، در معرضبودن و ظرفيت انطباق پايين اين بخش و بهعبارتي آسيبپذيري بخش کشاورزي در مواجهه با پديده تغيير اقليم، عدمتوجه و بهعبارتي غفلت از موضوع سازگاري بخش کشاورزي نسبت به تغيير اقليم يکي از تهديدات جدي کشور درخصوص پايداري امنيت غذايي است.
در ضلع سوم موضوع مخاطرات طبيعي و کاهش خسارتهاي ناشي از مخاطرات مطرح ميشود؛ طيف گسترده مخاطرات در کشور بر مبناي آمار ارائهشده بانک جهاني اهميت توجه به موضوع مخاطرات طبيعي و بخش کشاورزي با تاکيد بر موضوع اقليم و تغيير اقليم را بيش از پيش گوشزد ميکند.
ارتقاي ظرفيت انطباق بخش کشاورزي و بهکارگيري رويکرد پيشگيرانه در کاهش خسارتهاي بخش کشاورزي در مواجهه با مخاطرات طبيعي نکات کليدي است که بهصورت ويژه ضرورت دارد موردتوجه قرار گيرد.
در سطح بينالمللي بهطور ويژه شبکهاي از مراکز علمي جهت بررسي و توجه به چالشهاي بخش کشاورزي در زمينه تغيير اقليم وجود دارد؟
بله، با توجه به اهميت موضوع تغيير اقليم در زمينه کشاورزي و امنيت غذايي، سازمان غذا و کشاورزي مللمتحد (فائو) با ايجاد هاب علمي تغيير اقليم تلاش بر جمعآوري دانش و منابع موجود در مورد تغيير اقليم و کشاورزي و کاربري اراضي داشتهاست.
مواجهه کشاورزي با تغييرات آب و هوايي
ويژگيهاي تعاملي اين شبکه فراهمکردن بستر مناسب براي کاربران بهمنظور برقراري ارتباط با همتايان، کارشناسان و ارائهدهندگان فعاليتهاي ظرفيتسازي است.
در اين شبکه دادهها و فعاليتهاي آموزشي، دستورالعملها و توصيههاي سياستي و ابزارهاي مرتبط ارائه ميشود. هدف کلي اين شبکه افزايش دانش و ظرفيت کشورها براي ارائه اهداف اقليمي و توسعه پايدار است. اين شبکه شامل پنج بخش ارتباط ميان افراد، يادگيري، جوانان، منابع و رويدادها است.
در ايران نيز بيش از 20 مرکز علمي مرتبط با کشاورزي ذيل وزارت جهادکشاورزي تاکنون شناسايي شدهاند و در مدت کوتاه سپريشده از ابلاغيه ايجاد هاب علمي تغيير اقليم کشور دو نشست جهت هماهنگسازي مراکز علمي مرتبط با موضوع تغيير اقليم بهطور اختصاصي در زمينه کشاورزي و امنيت غذايي برگزار شده و تجميع تجارب موفق اين بخش يکي از اولويتهاي شبکه علمي (هاب) تغيير اقليم کشور است.
آخرين دستاورد مطالعاتي شما در زمينه تغيير اقليم و بخش کشاورزي توجه به چه موضوعاتي را نشان ميدهد؟
يکي از اولويتهاي تحقيقاتي اصلي من، تمرکز بر موضوع توالي ترتيبات نهادي مرتبط با موضوع تغيير اقليم است. اين موضوع که ساير کشورها در زمينه تغيير اقليم و بخش کشاورزي با چه هدف و چشماندازي به چه صورت سياستگذاري و قاعدهگذاري کردهاند از اهميت بسزايي برخوردار است.
بهطور خاص تجربه 10کشور ژاپن، فرانسه، قرقيزستان، هلند، مالت، چين، اکوادور، غنا، ساموآ و توگو نشانداد که کشورهاي توسعهيافته و درحالتوسعه، توجه به توالي ترتيبات نهادي بخش کشاورزي درخصوص موضوع تغيير اقليم را بهطور ويژه موردتوجه قراردادهاند.
بهطور مثال ژاپن هدفگذاري چشمانداز انتشار صفر دياکسيدکربن حاصل از سوختهاي فسيلي در بخش کشاورزي را براي سال2050 موردتوجه قرارداده و بدين منظور در سال2021 استراتژي سيستمهاي غذايي پايدار را لحاظ کردهاست يا کشور فرانسه چشمانداز کاهش 15درصدي انتشار اکسيدنيتروژن تا سال2030 نسبت به سال2015 و قاعده شماره1104-2021 در مورد مواجهه با تغيير اقليم و تابآوري را در سال2021 در برنامه اجرايي خود قراردادهاست.
برنامه توسعه اقتصاد سبز قرقيزستان، توافقنامه ملي اقليمي سال2019 هلند، استراتژي ملي کاهش انتشار گازهاي گلخانهاي سال2009 مالت، استراتژي ملي سازگاري با تغيير اقليم سال2013 چين و استراتژي ملي سازگاري با تغيير اقليم سال2012 اکوادور، برنامه راهبرد ملي انرژي سال2006 غنا و سياست ملي توسعه کشاورزي 2014 توگو نمونهاي از اين تلاشها در سطح بينالمللي است.
در اين اسناد موضوعات مهم بخش کشاورزي همچون کاهش انتشار گازهاي گلخانهاي و نيتروژن موجود در کود، کاهش ريسکهاي اقليمي، کاهش آلايندهها در بخش کشاورزي، مشاغل بخش کشاورزي و ضريب نفوذ آموزش فني سازگارانه، بهرهگيري از انرژي خورشيدي در بخش کشاورزي و احياي جنگلها موردتوجه قرارگرفتهاست.
سخن پاياني خود را درخصوص تغيير اقليم، بخش کشاورزي و امنيت غذايي بيان کنيد.
کشاورزي يکي از بخشهاي حساس به تغيير اقليم است.
در ايران، تغيير اقليم ميتواند باعث کاهش توليد محصولات کشاورزي، افزايش آفات و بيماريها، تغيير در الگوهاي کشت و کاهش کيفيت محصولات شود.
اين تغييرات به نوبه خود بر امنيت غذايي کشور تاثير گذاشته و ميتواند منجر به افزايش قيمت مواد غذايي و کاهش دسترسي مردم به غذاي سالم و کافي شود.
بهعنوان سخن پاياني لازم است به پنج نکته در اينخصوص اشاره کنم که هرکدام نياز به مطالعات و برنامهريزي جدي دارد؛ موضوع اول، کاهش توليد محصولات کشاورزي است که با عواملي همچون، مخاطرات طبيعي بهويژه خشکساليهاي مکرر و طولانيمدت و سيلابهاي روزافزون، افزايش دما و تنش گرمايي، تغييرات در الگوي بارندگي مرتبط است.
موضوع دوم افزايش آفات و بيماريهاي گياهي است که توجه به شرايط مساعد براي آفات، کاهش کارآيي سموم دفع آفات در اينخصوص مهم است.
موضوع سوم تغيير در الگوهاي کشت است که در اينخصوص توجه به مسائلي همچون جابهجايي مناطق کشت، کشت محصولات مقاوم به خشکي و گرما اهميت دارد.
موضوع چهارم، تهديد تنوعزيستي کشاورزي است که ضرورت دارد موضوعاتي همچون ازبينرفتن ارقام بومي و تهديدات تغيير اقليم بر زنبور عسل بهصورت ويژه موردتوجه قرار گيرد و موضوع پنجم تاثير بر امنيت غذايي است که با مواردي همچون کاهش توليد مواد غذايي، کاهش امنيت غذايي در کليه زيربخشهاي مرتبط با بخش کشاورزي است.
جهت توجه به پنج محور فوق مديريت بهينه منابع آب، بهرهگيري از فناوريهاي نوين در مديريت زيربخشهاي بخش کشاورزي، انتخاب ارقام و گونههاي مقاوم به خشکي و گرما، تنوعبخشي به کشت، بيمه محصولات کشاورزي، توسعه سيستمهاي هشدار زودهنگام، آموزش کشاورزان، توسعه زيرساختهاي آبياري و حمايت از تحقيقات کشاورزي در زمينه تغيير اقليم از اهميت بسزايي برخوردار است.مواجهه کشاورزي با تغييرات آب و هوايي…
منبع :دنیای اقتصاد
مقالات مرتبط :
کشت فرازميني راهکار تامين امنيت غذايي
