بحران انرژی و سیستم بانکی سایه ای
۱. بحران انرژی ایران (برق، گاز، سوخت)
– ایران با وجود ذخایر عظیم انرژی، از پاییز ۱۴۰۳ و زمستان ۱۴۰۴ با شدیدترین بحرانهای انرژی چند دهه اخیر روبهروست: قطعیهای مکرر برق، اختلال مداوم در تأمین گاز طبیعی، و هشدار نسبت به افزایش کسری انرژی تا تابستان ۱۴۰۴.
– این وضعیت به دلیل سوءمدیریت ساختاری، فقدان سرمایهگذاری مؤثر، عدم تعمیر و بهروزرسانی شبکه نیروگاهی و پالایشگاهی، و اولویتیافتن منافع سیاسی ارگانها بر منافع ملی تشدید شده است.
– کمبود برق در سال ۱۴۰۴ به حدود ۱۴,۰۰۰ مگاوات برآورد شده که دو برابر برق تولیدی کل آذربایجان است.
۲. سیستم بانکی سایهای
– بانکداری سایهای در ایران به مؤسسات مالی و اعتباری خارج از نظارت بانک مرکزی اشاره دارد که عمدتاً سپرده جذب و تسهیلات پرداخت میکنند، بدون آنکه مشمول مقررات دقیق باشند.
– حجم بانکداری سایهای در ایران طی سالهای اخیر جهش قابلتوجهی داشته و بین سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ بیش از ۵ برابر شده است.
– این سیستم با جذب نقدینگی و خلق اعتبار، ریسک بانکی و ناپایداری کل سیستم مالی را افزایش میدهد، چون عمدتاً خارج از سیاستهای احتیاطی و نظارتی عمل میکند.
– فعالیت بانکهای سایهای به افزایش نقدینگی و تشدید تورم دامن میزند، اما عامل اصلی تورم نیست.
۳. اختلال ناشی از بانکداری سایهای با برق یارانهای و فشار بر شبکه برق
– بسیاری از مؤسسات مالی غیردولتی و حتی واحدهای زیرمجموعه بانکهای سایهای (مثل مراکز داده، دفاتر معاملات، شرکتهای فینتک زیرزمینی) برای عملیات خود به استفاده از برق یارانهای متوسل شدهاند.
– برق یارانهای مشوق مصرف بیرویه در این نهادهاست، در حالی که همین فشار به شبکه موجب خاموشی، ناتوانی بانکها در ارائه خدمات، صفهای غیرعادی، و حتی قطع مکرر برق چند بانک بزرگ ایران شده و بانکها را عملاً مختل کرده است.
– بسیاری از بانکها برای جبران خاموشی، از دستگاههای ذخیره برق (UPS) بهره میگیرند اما تأمین برق اضطراری تنها برای چند ساعت ممکن است و شبکه بانکی ایران از این منظر آسیبپذیر است.
۴. هشدارهای نهادهای مالی جهانی درباره شبکههای بانکی غیررسمی ایران
– گروه اقدام ویژه مالی (FATF)، نهادهای مالی بینالمللی و مراکز مبارزه با پولشویی بارها نسبت به رشد بانکداری غیررسمی، ریسک بالای پولشویی و تأمین مالی تروریسم در سیستم مالی ایران هشدار دادهاند.
– قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF منجر به محدود شدن شدید مناسبات مالی بینالمللی، قطع سهم عمدهای از مراودات بانکی، و افزایش هزینههای انتقال سرمایه به کشور شده است.
– کاهش شفافیت و نظارت بر مؤسسات بانکی غیردولتی، ریسک نظام مالی کل کشور را بالا برده و امکان اجرای مقررات بینالمللی را از بین میبرد که نتیجه آن بیاعتمادی گسترده و افزایش احتمال بروز بحرانهای مالی است.
بحران انرژی و کاهش برق تأثیرات متعددی بر فعالیت بانکهای سایهای و کل سیستم بانکی ایران دارد:
- قطعی و نوسان برق باعث اختلال در عملیات بانکها و مؤسسات مالی سایهای میشود. این بانکها به دلیل استفاده از برق یارانهای برای مراکز داده، دفاتر معاملات و سایر فعالیتهای خود، تحت فشار فراوان قرار میگیرند. قطع برق مکرر منجر به ناتوانی بانکها در ارائه خدمات، صفهای طولانی و اختلال در دستگاههای خودپرداز و شبکههای الکترونیکی میشود که باعث کاهش کیفیت و سرعت خدمات مالی میگردد.
- فشار بر شبکه برق ناشی از مصرف بیرویه بانکهای سایهای و مؤسسات مالی غیردولتی که عمدتاً خارج از نظارت دقیقاند، سبب بروز خاموشیهای گسترده میشود. شرکتهای توزیع برق به دلیل مصرف بالا اقدام به قطع برق بانکهای پرمصرف کردهاند؛ به طور مثال برق ۷۰۰ بانک بزرگ در تهران به علت مصرف زیاد قطع شده است.
- بانکداری سایهای در ایران به دلیل فعالیت خارج از نظارت بانک مرکزی، موجب افزایش ریسک بانکی و ناپایداری مالی میشود. این مؤسسات نقدینگی زیادی جذب و خلق اعتبار خارج از کنترل رسمی اقتصاد میکنند که منجر به افزایش تورم، کاهش شفافیت، و اضطراب مالی در سیستم بانکی و اقتصادی کشور میشود.
- نهادهای مالی جهانی مانند FATF درباره شبکههای بانکی غیررسمی ایران هشدار میدهند چون این شبکهها به دلیل فقدان نظارت و شفافیت، زمینه پولشویی، تأمین مالی تروریسم، و تخلفات مالی را افزایش میدهند و پایداری مالی ایران و تعاملات بینالمللی را تهدید میکنند. این موضوع باعث محدودیت دسترسی ایران به سیستم مالی جهانی و هزینههای بالای انتقال سرمایه شده است.
- پیامدهای بحران انرژی و فشار بر شبکه برق بر ثبات اقتصادی و سیستم بانکی ایران شامل کاهش بهرهوری بانکها و مؤسسات مالی، افزایش هزینههای عملیاتی، کاهش اعتماد عمومی به سیستم بانکی، بروز اختلالات در سیستمهای پرداخت و مبادلات مالی، و نهایتاً افزایش ریسک بحرانهای مالی در اقتصاد کلان است.
بنابراین، بحران انرژی و قطعی برق اثرات مستقیم و غیرمستقیم مهمی بر عملکرد و پایداری بانکهای سایهای و کل سیستم بانکی ایران دارند و هشدارهای نهادهای مالی جهانی نیز مبین افزایش ریسک و تنشهای مالی ناشی از این وضعیت است. مدیریت انرژی، اصلاح ساختاری و افزایش نظارت بر بانکداری سایهای برای کاهش این تهدیدات ضروری است.
نتیجه گیری
بانکداری سایهای و انرژی یارانهای با تشویق مصرف بیرویه و خلق نقدینگی خارج از کنترل اقتصاد، فشار مضاعفی به شبکه برق و اقتصاد ایران وارد کردهاند. نهادهای جهانی نیز فقدان شفافیت و رشد مؤسسات مالی موازی را تهدیدی برای پایداری مالی و مراودات خارجی کشور دانستهاند. حل بحران تنها با اصلاح ساختاری، ایجاد شفافیت، واقعیسازی قیمت انرژی، و تقویت مقررات مؤثر بر بانکها و نهادهای مالی ممکن است. بحران انرژی و سیستم بانکی سایه ای …
